Оештыру моменты
Исәнләшү.
1нче СЛАЙД, 2нче СЛАЙД
Дәреснең темасы һәм максаты белән таныштыру.
Актуальләштерү
3нче СЛАЙД
Причастие (сыйфат фигыль) - это неспрягаемая форма глагола, которая имеет признаки глагола и имени прилагательного. В татарском языке три временные формы: причастие настоящего, прошедшего и будущего времени.
4 нче СЛАЙД
Причастие настоящего времени имеет простую и сложную (аналитическую) форму. Простая форма причастия настоящего времени образуется от основы глагола при
помощи аффикса -учы/-үче, отвечает на вопрос нишләүче? (что делающий?)
язУЧЫ бала - пишущий ребенок;
көлҮЧЕ кеше - смеющийся человек;
белҮЧЕ укучы - знающий ученик.
5 нче СЛАЙД
Причастие настоящего времени на русский язык переводится:
а) причастием настоящего времени (живущий);
б) относительным местоимением который + глагол настоящего времени
(который живет);
в) местоименными наречиями где, куда, откуда + глагол настоящего времени
(где я живу, куда он поехал).
Структура существительное или местоимение + причастие + существительное
на русский язык переводится придаточным предложением определительным.
Например: Сезгә килүче кеше. (Человек, который к вам приходит.) Авылдан шалтыратучы туганнар. (Родственники, которые звонят из деревни.)
Ныгыту
6 нчы СЛАЙД
Тәрҗемә итегез.
белүче бала; су коенучы үрдәкләр; шигырь сөйләүче кыз; җиңүче егет;
чәчәктән чәчәккә очучы күбәләк; таш күтәрүче батыр; казлар саклаучы апа;
Чаллыга баручы автобус; дустын көтүче малай; машина йөртүче егет.
кичәдә танышучы яшьләр;
7 нче СЛАЙД
Тәрҗемә итегез.
- Мальчик, решающий задачу; растущий сад; смеющиеся люди; самолет, летящий в небе; друг, живущий в городе; спешащий на поезд пассажир; отдыхающие ребята; танцующая девочка; лежащий больной; стоящий человек; часто плачущий мальчик.
- Непонимающий ученик; нездоровающийся сосед; ребенок, не играющий с друзьями; неубегающий заяц; неспящий младенец; человек, не выполняющий свои обязанности; неразговаривающий попугай.
8 нче СЛАЙД
Җөмләләрне тәрҗемә итегез.
- Олимпиадада җиңүче укучыларга бүләкләр бирделәр.
- Мәктәпкә баручы балалар, туктап, сөйләшәтеләр.
- Үз эшен яратучы табибны авырулар да яраталар.
- Җырлый-җырлый савыт-саба юучы кыз кечкенә.
- Ашыгучы кунакларны автобуска кадәр озатыгыз.
- Сезнең фатирдан чыгучы кешене белмим, кем ул?
- Безгә килүче кыз бигрәк матур, игътибар итегез.
- Этләрне өйрәтүче кеше акыллы булырга тиеш.
9 нчы СЛАЙД
Аналитическая (сложная) форма причастия настоящего времени отвечает на вопрос нишли торган?, образуется от глагола настоящего времени на -а/-ә, -ый/-и и причастия прошедшего времени торган.
белә торган кеше - знающий человек;
җырлый торган кыз - поющая девочка;
эшләми торган кеше - неработающий человек.
10 нчы СЛАЙД
Исемнәр кулланып, сүзтезмәләр языгыз. Үрнәк: Үсми торган агач.
Армый торган ... ; уянмый торган ... ; үсә торган ...; шуа торган ... ; язмый торган ...; тыңламый торган ... ; күрсәтми торган ...; дәвалый торган ...; килә торган ..;. еш елый торган ... ; чишенә торган ... ; башланмый торган ... ; ышана торган ... .
11 нче СЛАЙД
Причастие простой формы без определяемого им существительного имеет значение от глагольного имени, а на русский язык переводится обычно существительным, оканчивающимся на -тель. Например: Язучы - писатель, эзләүче - искатель.
- Китап кибетендә эшләүчеләр бу матур китапларның барысын да укыдылармы?
- Җиңүчеләрне алгы рәткә, ә кунакларны артка утырттылар.
- Сезнең арагызда минем энемне белүчеләр юкмы?
- Кояшта кызынырга яратучыларга пляжга төштән соң гына барырга киңәш ителә.
- Сәлимнең әнисе төзелештә буяучы булып эшлимени?
- Без үзара сөйләштек тә укытучылар бәйрәменә концерт куярга булдык.
Йомгаклау
12 нче СЛАЙД
1. Билгеләр кую.
2. Өй эше. Бирелгән сүзтезмәләр белән җөмләләр язарга.
Язмый торган каләм; күрсәтми торган телевизор; килә торган поезд; еш елый торган бала; ышана торган дуслар; эшләүче әти; баручы кеше.