Способы грамотного списывания текста на якутском языке

Разделы: Начальная школа

Класс: 2

Ключевые слова: якутский язык

Yлэ тоҕоостооҕо: Тылы таба суруйууга о5ону кыра кылаастан үɵрэтии – тыын суолталаах боппуруос. Тереебут терут тылын билэр, сатаан ситимнээн кэпсиир, таба суруйар эрэ о5о инники еттугэр учугэйдик үɵрэнэр, сайдар. Ол эрээри билиӊӊи компьютернай техника үйэтигэр, хас биирдии оскуола5а сатаан таба устубат туһунан проблема баар. Интернет эйгэтигэр киирэн о5олор тылы кылгата, тыл тутулун алдьата, сөпкө устууга бол5омто уурбаттар.

Сыала: Алын сүһүөх кылаастарга саха тылын уруоктарыгар таба суруйуу үөрүйэхтэрин иӊэриигэ устууга үөрэтии методикатын тэрийии.

Соруктара:

  1. Алын сүһүөх кылаастарга таба суруйуу үөрүйэхтэрин иҥэрии туЬунан научнай-методическай литератураны үөрэтии;
  2. Саха тылын уруоктарыгар таба суруйууга устуу улэтин тэрийии.

Туруоллубут соруктары толорого маннык ньымалар туттулуннулар::

  • Анал методическай, педагогическай литератураны үөрэтии ;
  • Уопсай кэтээн көрүү: Алын сүһүөх кылаастарга таба суруйуу үөрүйэхтэрин иӊэрии.
  • Чопчу кэтээн көрүү: Алын сүһүөх кылаастарга таба суруйуу үөрүйэхтэрин иӊэриигэ үлэ көрүӊнэрэ

Саба5алааһын: Алын сүһүөх кылаастарга таба суруйуу үөрүйэхтэрин иӊэриигэ устуу ньыматын туттуу тиһигин оӊоруу табыллыан сөп, өскөтө:

  • устууга үөрэтии уратыларын учуоттаатахха;
  • устуу ньымаларын араастарын тутуннахха

Yөрэнээччигэ таба суруйар үөруйэхтэрин иӊэрии суолтата

Таба суруйуу боппуруоhа нуучча педагогтарын бол5омтотун мэлдьи тардара.

Тылы таба суруйуу (арпагыраапыйа) – хайа да омук ыарыр5атар суола. Ону аатырбыт акадьыамык Л.В.Щерба 1926 сыллаахха туур тыллаах омуктар Бутун Сойуустаа5ы Бастакы сийиэстэригэр «Арпагыраапыйа сурун бириинсиптэрэ уонна ол уопсастыба5а суолтата» диэн дакылаатыгар «таба суруйуу диэн – саамай муцнаах-тацнаах, уЬун кэм устата омук-омук аайы араастык быЬаарыллар уустук боппуруос» диэбиттээх. Бэл, нуучча тыла теЬе да тердуттэн чинчилиннэр, арпагыраапыйа5а син биир мунаах боппуруос кэмиттэн кэмигэр куерэйэ турарын илэ керебут [ 9].

Д.И.Тихомиров, К.Д.Ушинскай, Н.С.Рождественскай устуу орфография5а миэстэтин уонна кини таба срурйуу үɵрүйэхтэрин ицэриигэ оруолун туЬунан улэлэригэр суруйбуттара.

Грамматист Д.И. Тихомиров устуу саца керуцун киллэрбитэ. Уерэнээччигэ устарга анаан бэриллэр тиэкискэ сорох буукубалар кетутуллубуттэр, ол оннугар ыйытыы бэлиэтэ эбэтэр крестик турара. Уерэнээччи кетутуллубут буукубаны булан туруоран биэриэхтээ5э. [12]

Антиграмматическай хайысханы тутуЬааччылар (Зимницкий, Баранов, Вахтеров, Э.Борман, А.Дистервег уо.д.а.) диктант уонна устуу курдук ньымалары хаалларарга этэллэрэ. Ол гынан баран ити ньымалар механическайдар дииллэрэ. Кинилэр грамматиканы уерэтии наадалаа5ын ыйаллара. [2]

Оскуола алын суЬуех кылаастарыгар таба суруйуу уеруйэхтэрин ицэриигэ устуу ньыматын туттуу боппуруоЬун билицци кэм методистара Н.Н.Алгазина, М.Т.Баранов, М.Р.Львов, М.М.Разумовская, Е.Г.Шатова уонна да атыттар ырыталлар.

Ф.И.Буслаев таба суруйууга уерэтии са5аланыытыгар устууну ньыма быЬыытынан киллэриэххэ сеп диэн быЬаарара.

К.Д.Ушинский устууну орфография5а уерэтии со5отох ньыматынан аа5ары утарбыта. Кини этэринэн, устуу уонна диктант универсальнай ньымалар буолбатахтар. Кини устууну бэйэтин кириитикэлээбэтэх, арай ньыманы механическэй диэбит.

Устуу орфография5а миэстэтин уонна кини таба срурйуу уеруйэхтэрин ицэриигэ оруолун туЬунан Н.С. Рождественский бэйэтин улэлэригэр суруйбута. Кини суруйарга уерэтии бастакы кэмнэригэр, быраабыланы уерэтэн баран эрчиллии толорууга устууну туттуохха сеп диэн быЬаарара. Ол гынан баран «чтобы списывание было полезным видом орфографической работы, нужна правильная его организация», - диэн Н.С.Рождественский суруйара.

Оскуола алын суЬуех кылаастарыгар таба суруйуу уеруйэхтэрин ицэриигэ устуу ньыматын туттуу боппуруоЬун билицци кэм методистара Н.Н.Алгазина, М.Т.Баранов, М.Р.Львов, М.М.Разумовская, Е.Г.Шатова уонна да атыттар ырыталлар.

Г.Дьяченко септеех сурук орфографическай эрчиллиилэр уонна дьарыктар тумуктэригэр ситиЬиллэр диэн ейдебуллээ5э. Кини этэринэн: «правильное в орфографическом отношении письмо достигается, главным образом, системой орфографических упражнений и занятий, «направленных на образование, развитие и закрепление в ученике навыка к правильному письму слов и предложений». Кини саныырынан, элбэх ахсааннаах эрчиллиилэр кемелерунэн таба суруйууну ситиЬиэххэ сеп. [5]

Устуу араас көрүңэ ођону таба суруйарга үөрэтии биир сурун ньыматынан буолар. Бу таба суруйарга үөрэтэр эрчиллии биир суол биһирэммит киэңник тэнийбит көрүҥэ. Устуу көмөтүнэн ођолор орфография уонна пунктуация быраабылаларын сурукка сатаан тутта үөрэнэллэр.

Алын сүһүөх кылаастарга таба суруйууга үөрэтиини тэрийии

Алын суЬуех кылаастарга таба суруйар үөрүйэђи олохсутарга, иңэрэргэ араас көрүңнээх элбэх үлэ ыытыллар. Устуу араас көрүңэ ођону таба суруйарга үөрэтии биир сурун ньыматынан буолар. Бу таба суруйарга үөрэтэр эрчиллии биир суол биһирэммит киэңник тэнийбит көрүңэ.

Устуу көмөтүнэн ођолор орфография уонна пунктуация быраабылаларын сурукка сатаан тутта үөрэнэллэр.

Устуу кербуту өйгө хатыыр дьођуру сайыннарарга ордук кедьуустээх. Учуутал сүрүн көрдөбүлү болђомтолоох буолууга уонна суруйбутун бэйэ бэрэбиэркэлиир дьођурун сайыннарыыга ууруохтаах.

Таба суруйууну тэрийэр улэ5э туттуллар устуу араастара:

  1. Бэчээтинэй тиэкиЬи устуу
  2. Грамматическай сорудахтаах устуу
  3. Ɵйгө тутан баран суруйуу (письмо по памяти)

Бэчээтинэй тиэкиЬи устуу - о5о таба суруйар сатабылын сайыннарыыга улэ сурун ньымаларыттан биирдэстэрэ буолар. Бастаан биирдиилээн тыллары устууттан са5алаан этиилэри, онтон бутун тиэкиЬи ал5аЬа суох устуу кылаас аайы ыытыллыахтаах. Устуу алгоритма:

  1. Этиини аах, ейгер хатаа.
  2. Ханна сыыЬыахха септеех тыл баарын бул.
  3. Этиини уЬул.
  4. Суруйбуккун бэрэбиэркэлээ.

Грамматическай сорудахтаах устуу:

  • Бэрэбиэркэлиир тылы булуу
  • СуЬуехтэргэ араарыы
  • Дор5ооннорун бэлиэтээЬин (х-р: уЬун аЬа5ас дор5оону булан аннынан тарт)
  • Тылы эбии суруйуу уо.д.а.

Грамматическай сорудахтаах устуу тумугэр уерэнээччи тыл суруллуутун кэтээн керер уонна уерэппит быраабылатын хатылыыр, чицэтэр.

Устуу бу керуцэ - саамай туЬалаах ньымалартан биирдэстэрэ. Хас уруок аайы 10-15 мунуутэ ыытар то5оостоох. Уерэнээччи кетутуллубут буукубаны суруйарыгар бэрэбиэркэлиир тылы булар, быраабыланы саныыр, то5о ити буукуба сурулларын быЬаарар. Бу улэ тумугэр о5о тылга бол5омтолоохтук сыЬыаннаЬар, кини суолтатын быЬаарар. Грамматическай сорудахтаах устууга о5олор алђастарын булуна уонна көннөрүнэ үөрэнэллэр. Эрчиллии бу көрүңэ болђомтону сайыннарарга эмиэ туһалаах.

Уерэнээччиттэн бэйэ улэлээЬинин ирдиир эрчиллиинэн кеппут орфограммалары туруоран биэрии диэн сорудахтаах устуу буолар. Ити кетутуулэри о5о орфографическай быраабыланан салайтаран суруйуохтаах.Устуу бу керуцэ - саамай туЬалаах ньымалартан биирдэстэрэ. Хас уруок аайы 10-15 мунуутэ ыытар то5оостоох. Уерэнээччи кетутуллубут буукубаны суруйарыгар бэрэбиэркэлиир тылы булар, быраабыланы саныыр, то5о ити буукуба сурулларын быЬаарар. Бу улэ тумугэр о5о тылга бол5омтолоохтук сыЬыаннаЬар, кини суолтатын быЬаарар. Грамматическай сорудахтаах устууга о5олор алђастарын булуна уонна көннөрүнэ үөрэнэллэр. Эрчиллии бу көрүңэ болђомтону сайыннарарга эмиэ туһалаах.

Ɵйгө тутан баран суруйуу (письмо по памяти)

Тылы хаста да аа5ан ейге тутан баран суруйар. Маннык эрчиллиигэ суруллуулара ыарахан тыллары суруйтарар ордук. Бастаан биирдии тылынан, онтон этиилэринэн суруйтаран баран сыыйа кылгас тиэкиЬи суруйтарар наадалаах.

Устуу араас кѳрүҥнэрэ:

1. Каллиграфическай устуу.

«Прописьтан» устуу- буукуба суруллуутун, холбонуутун, строка5а миэстэтин билии. Маннык устууга уерэнээччи буукуба ханнык элеменнэртэн турарын ейугэр тутар.

2. Грамматика5а эбэтэр орфография5а саца ылбыт билиини чицэтэр сыаллаах устуу. Маннык устууга уерэтиллибит быраабылалаах буукубалары аннынан тардыы, кетутуллубут буукубалары суруйуу, ону быЬаарыы, тыл форматын уларытыы курдук сорудахтаах буолар.

3. Уерэтиллибит орфограммалары хатылааЬын уонна чицэтии сыаллаах устуу. Манна орфограмманы кердееЬун, ону быЬаарыы, бэрэбиэркэлээЬин киирэр.

  • УЬул, тыл олохторун бэлиэтээ.
  • УЬул, бэлиэтэммит тыллар ханнык саца чааЬа буолалларын быЬаар
  • УЬул, бэлиэтэммит аат тыллар ханнык туЬуккэ туралларын быЬаар

Быһаарыылаах устуу. Бу устууга суруллуута уустук тылы суруйуох иннинэ сэрэтиллэр. Чуолкайа суох дорђоонноох уһун, ыарахан тылы о5о хайдах сурулларын быһаара - быһаара устар. Маннык үлэ ођо бэрэбиэркэлэнэр дьођурун сайыннарар.

4. Талан устуу

Ођолор үөрэтиллэр орфограммалаах тылы эбэтэр тыл ситимин эрэ талан усталлар. Учуутал бириэмэни сүүйэр: кылгас кэмңэ биир орфограммалаах элбэх тылы суруйтарыан сөп. Холобур, текстэн аат тыллары эбэтэр дађааһын ааттары устуу. Талан устуу ођо ордук болђомтолоох, кичэйэн ырытар буоларыгар көмөлөөх.

Биир быраабыланан эбэтэр биир теманан суруллар тыллары талан усталлар. Холобурдар:

  • Киирии дорђоонноох тыллары уЬул (летчик, съезд, депутат, арбуз)
  • Уһун аһађас дорђоонноох тыллары уЬул ( маас, саас, хаастар).
  • Анал ааттары талан уЬул (Мохсођол, Баһырђас, Суолдьут, уо.д.а.)
  • Паараласпыт аат тыллары булан уЬул (сир-дойду, киһи-сүөһү, күлүү-салыы, уо.д.а.).

Айар сорудахтаах устуу.

Кини таба суруйарга үөрэтэрин таһынан үөрэнээччи бэйэтиттэн айан суруйар дьођурун сайыннарар.

Айар сорудахтаах устуу 2 араастаах буолар:

1. Этиилэри уларытан устуу

2. Бэриллибит тылларынан эбэтэр тыллар ситимнэринэн сөптөөх формађа туттан кыра кэпсээни оңоруу.

- Этиилэри уларытан устуу араас сорудахтаах буолуон сөп:

  • биир предмет туһунан этиллэр этиини элбэх предмет туһунан этиллэр гына уларытан устуу;
  • үһүс сирэйи бэйэ туһунан кэпсиир гына уларытан устуу;
  • билигин буолары хойут буолуохтаах гына этии тутулун уларытан устуу; учуутал сађалаабыт этиитин өйтөн ситэрэн суруйуу; бэриллибит тылларынан этиилэри эбэтэр кыра кэпсээни суруйуу.

Бэриллибит тылларынан эбэтэр тыллар ситимнэринэн сөптөөх формађа туттан кыра кэпсээни (остуоруйаны) устуу.

Устуу ирдэбиллэрэ уонна түҺүмэхтэрэ

Методистар этэллэринэн устууга маннык ирдэбиллэр тураллар:

  • устуу механическай буолуо суохтаах;
  • устарга уерэнээччи тугу суруйарын ейдуу-ейдуу суруйуохтаах;
  • устууга ал5ас суох буолуохтаах, орфографическай зоркость сайдыахтаах;
  • устуу грамматическай сорудахтаах буолуохтаах;
  • сепке устарга анаан уерэтиллиэхтээх.

Бастатан туран, уерэнээччи устар этиитин билсиЬиэхтээх, ис хоЬоонун ейдуехтээх. Ол аата устуу бастакы туЬумэ5эр уерэнээччи устуохтаах этиитин барытын аа5ар. Этии ис хоЬоонун ейугэр тутар туЬугар уерэнээччи кербекке эрэ ейугэр хатылыыр.

Улэ иккис туЬумэ5эр, уерэнээччи устар этиитин орфографическай еттугэр бол5омтотун ууруохтаах. Ханна сыыЬыан септеех миэстэлэрин ордук бол5омтолоохтук керуехтээх.

Бастакы уонна иккис туЬумэхтэр, устуу дьайыытыгар бэлэмнэнии буолаллар.

Устуу уЬус туЬумэ5эр уерэнээччи ейге туппут этиитин тиэкиЬи сабан баран кербекке суруйар.

Саха тылыгар ордук элбэхтик керсуллэр ал5астарынан уЬун аЬа5ас дор5оон уонна хоЬуласпыт бутэй дор5оон буолаллар. Онон сыыЬыахха септеех орфограмманы аннынан тардан бэлиэтээЬини туттуохха сеп.

Суруйан бутэн баран бэйэни хонтуруолланыы туЬумэ5э кэлэр. Онно уерэнээччи кинигэтин арыйан суруйбут этиитин оригиналы кытта тэцниир, ал5астарын булар уонна кеннерер.

Устуу алгоритма

П.С.Жедек устуу ньыматыгар анал алгоритм оцорбута:

  1. Этиини бол5омтолоохтук аах.
  2. ТиэкиЬи кербекке эрэ, хатылаа.
  3. Этиигэ баар орфограммалары аннынан тарт.
  4. Этиини орфографическайдык аах.
  5. Этиини хас биирдии дор5ооннорун сацара-сацара ессе тегул хатылаа
  6. ТиэкиЬи сап. Тыллары суьуехтээн этэ-этэ суруйаргын са5алаа. Орфограммалары аннына тарт.
  7. Суруйбут этиигин тиэкиЬи кытта тэцнээ. Орфограмма5а бол5омто5ун уур.[7]

Онон Жедек алгоритмынан устуу ньымата алын суЬуех оскуола5а туттуллар орфографическай эрчиллиилэртэн биир саамай кедьуустээ5инэн буолар.

Сахалыы тыллаах учебниктартан 1 кылааска туттуллар уерэнэр кинигэ5э Кронникова М.Ф.Букубаар. («Саха оскуолата» систиэмэ) устуу алгоритма бэриллибит.[8 с.31]

Устуу быраабылата

Саха тылын уруоктарыгар устуу кѳрүҥнэрэ

Алын сүһүөх кылаастарга саха тылын уруоктарыгар устуу маннык керуцнэрин ыытабыт.

Сэрэтиилээх устуу

Тиэмэни саңа үөрэтэр кэмңэ тылы бастаан ырытан, хайдах сурулларын быһааран баран, этэн суруйтарыллар. Теманы бүтэрэр сађана тылы эбэтэр этиини суруйан бүтэн баран, ордук ыарахан тылы тута дуоскађа суруйтаран бэрэбиэркэлэнэр. Манна ођо тыл хайдах сурулларын харађынан өйдөөн көрөргө эрчиллэрин сэргэ грамматическай билиитин туһанарга үөрэнэр.

Быһаарыылаах устуу.

Суруллуута уустук тылы суруйуох иннинэ сэрэтиллэр. Суруллар тылы учуутал быһаара - быһаара суруйтарар эбэтэр биир эмэ ођо тылы сүһүөхтээн, хайдах сурулларын чуолкайдаан биэрэр.

Тылынан устуу.

Биир быраабыланан эбэтэр биир тиэмэнэн суруллар тыллары талан бэриллэр.

Талар устуу.

Ођолор үөрэтиллэр орфограммалаах тылы эбэтэр тыл ситимин эрэ талан усталлар.

Бэйэ устуута.

Ођо этиини аађан, хас биирдии тыл хайдах сурулларын өйүгэр хатаан баран, кинигэни сабар уонна нойосуус суруйар. Суруйан бүттэђинэ, бэрэбиэркэлэнэн, алђаһын көннөрүнэр.

Кыра хоһоону эбэтэр быһа тардыыны дьиэђэ нойосуус үөрэтэн баран, кылааска өйүттэн суруйар.

Хонтуруолунай устуу.

Бу устуу үөрэнээччи суруйар дьођура хайдах сайдан иһэрин бэрэбиэркэлиир. Теманы бүтэрэн баран, чиэппэр бутуутэ ыытыллар. Маннык устууга үөрэнээччи бэйэтин билиитин, кыађын көрүнэр, онон ханнык да көмөлөһөр, сэрэтэр үлэ ирдэммэт.

Иккис «Б» кылааска бэйэ стратегиятын чинчийиигэ аналлаах ыйытынньык ыытылынна. Манна о5о барыта кытынна. О5олор учуутал ыйытыыларыгар тылынан эппиэттээтилэр.

Бэйэ стратегиятын чинчийиигэ аналлаах ыйытынньык.

1. Эн тиэкиЬи то5о уЬуллуц?

  • учууталтан сорудах ыллым
  • бэйэбин уердуехпун ба5арабын
  • бэчээтинэй тиэкиЬи тэтэрээккэ сепке устарга уерэниэхпин ба5арабын
  • атын эппиэт

2. Устаргар туох саамай ыарахан этэй?

  • билбэт тылларым
  • уЬун текст
  • атын эппиэт

3. ТиэкиЬи эн тэтэрээккэр хайдах суруйуохтааххыныный?
4. Устаргар ханнык дьайыыны бастаан оцоро5ун?

  • тиэкиЬи хаста да аа5абын (таска, искэ, ботугураан)
  • тута устан барабын (бол5омтолоохтук, тургэнник, бытааннык)
  • буукубалар хайдах каллиграфическадык сурулалларын саныыбын
  • атын эппиэт

5. Бэчээтинэй тиэкиЬи эн хайдах уЬуллуц? Бэрээдэгинэн суруй.

  • ейбер тутаары тиэкиЬи хаста да кердум
  • этиинэн, тылынан уЬуллум (бол5омтолоохтук, бытааннык, тургэнник)
  • атын эппиэт

6. Эн улэ5ин хайдах бэрэрбиэркэлээтиц?

  • хас биирдии этиини хос аахтым
  • тиэкиЬи суЬуехтээн аахтым
  • ыарахан суруллуулаах тыллары тиэкиЬи кытта тэцнээн кердум
  • сурук бэлиэлэрин бэрэбиэркэлээтим
  • устубут тиэкиспин хос аахтым
  • атын эппиэт

7. Бу соруда5ы толорогор эйиэхэ туох кемелесте?

  • бэйэбэр бэйэм диктаннаабытым
  • бэчээтинэй тиэкиЬи хаста да аахпытым
  • буукубалар каллиграфическай суруллууларын памятката
  • атын эппиэт

8. Устаргар туох эмэ сатаммататагар эн тугу гынныц?

  • бэчээтинэй тиэкиЬи хаста да аахпытым (таска, искэ, ботугураан)
  • учууталтан, бииргэ уерэнэр о5обуттан субэ кердеетум
  • атын эппиэт

9. ТиэкиЬи устан буппуккун эн хайдах биллиц?

  • бутэЬик этиигэ точка туруордум
  • устубут тиэкиспин бэчээтинэй тиэкиЬи кытта тэцнээн кердум
  • атын эппиэт

10. Тиэкис ал5аЬа суох, кыраЬыабайдык суруллубутун эн хантан биллиц?

  • тиэкис марайа суох сурулубутун кердум
  • тыллар бары сепке суруллубуттарын аахтым
  • буукубалар бары каллигрфическайдык сепке суруллубуттар
  • атын эппиэт

11. БутэЬик дьайыынан тугу оцордуц?

  • ере тыынным
  • тэтэрээппин учууталга биэрдим
  • тэтэрээпин саптым
  • учугэй улэм иЬин бэйэбин хай5анным

Бэйэ стратегиятын чинчийиигэ аналлаах ыйытынньык уерэх сыла са5аланыытыгар ыытыллыбыта. Чинчийии кеметунэн бу кылаас о5олоро уерэх сыла са5аланыытыгар учууталтан сорудах ылан устууну оцорбуттарын туЬунан эппиттэр. Оттон уерэх сылын бутуутугэр бэчээтинэй тиэкиЬи тэтэрээккэ сепке устарга уерэниэхпин ба5арабын диэн элбэх о5о эппиэттээбит.

Ыйытынньык «Устаргар ханнык дьайыыны бастаан оцоро5ун?» диэн ыйытыыга «тиэкиЬи хаста да ботугураан аа5абын» диэн эппиэт баЬыйар.

«БутэЬик дьайыынан тугу оцордуц?» диэн ыйытыыга «учугэй улэм иЬин бэйэбин хай5анным» диэн эппиэт элбээбитэ бэлиэтэнэр.

ТиэкиЬи устуу универсальнай стратегията

  • Устуом иннинэ ханнык тумуккэ кэлэрбин, туохха наадалаа5ын толкуйдуубун. (Барытын сепке устуохпун ба5арабын, «биэс» сыананы ылыам, тереппуттэрим, учууталым хай5абылларын ылыам)
  • Тиэкискэ туох туЬунан кэпсэнэрин билээри, барытын аа5абын.
  • Тиэкискэ ханнык уЬун, ыарахан тыллар баалларын булабын, аннынан тардабын, суЬуехтээн сацарабын.
  • Бэрэбиэркэлиибин. Суруйбут тылларбын аннынан тардыбыт тылларбын кытта тэцнээн керебун.
  • Бэйэм улэбиттэн астынабын, мин маладьыаспын.

О5о таба суруйар сатабылын сайыннарыыга улэ тумугэр уерэнээччилэр таба суруйар сатабыллара урдээбитэ бэлиэтэнэр.

Түмүк

Санаатын сатаан сааһылаан, ыпсаран этэр киһи дьоҥҥо-сэргэҕэ ордук сыаналанар, олоххо сыалын дөбөҥнүк ситиһэр. Үөрэх систиэмэтэ олоххо бэлэм, сайдыылаах киһини үөрэтэн, иитэн таһаарар туһугар үөрэнээччигэ санаатын сатаан сааһылаан суруйар, саҥарар үөрүйэҕи иҥэрэр соругу туруорар.

Оскуола иннигэр турар соруктартан биирдэстэринэн о5о таба суруйар сатабылын сайыннарыы буолар. Тереебут терут тылынан таба суруйарга уерэтии - бу учуутал сыралаах, айымньылаах улэтэ.

Оскуолађа төрөөбүт тылы үөрэтиигэ болђомто билигин хаһааңңытаађар да күүһүрэрэ наада диэн тыл үөрэхтээхтэрэ сөпкө бэлиэтииллэр. Үөрэнээччи барыта, маңнайгы кылаастан сађалаан, маннык кэрэ, баай төрөөбүт тылын үөрэтэн, ону сатаан туттар - туһанар буоларын ситиһэр наада. Ол иһин алын кылаас учуутала үөрэтэр ођотугар төрөөбүт тылынан сөпкө саңарар - суруйар сатабылы иңэрэригэр улахан ирдэбил турар.

О5о таба суруйар сатабылын сайыннарыы уЬун кэмнээх систиэмэлээх улэни эрэйэр. Тылы таба суруйар сатабыл хас да чаастан турар. Дор5ооннору таба сацарыы, тылы дор5оонунан ырытыы, тылы табатык туттуу, тылынан уонна суругунан сибээстээх сацаны сайыннарыы киирэллэр.

Мацнайгы кылаастан са5алаан таба суруйар сатбылы сайыннарар улэни тиЬигин быспакка ыытар буоллахха, улэ тумуктээх буолар. Ацардас диктант суруйтарыынан эрэ улуЬуйбэккэ, тылы кытта араас еруттээх улэни ыытар сорук турар.

Таба суруйууну сайыннарыы о5о бол5омтотун тардар, умсугутар кууЬэ учуутал улэтин хайдах тэрийэриттэн, оголору интэриэЬиргэтэр ньымалары туттарыттан улахан тутулуктаах.

Онон кэлин сылларга ийэ тылынан сацарыыны, табатык суруйууну саца таЬымца таЬаарыы, суолу тобулуу соруга турар.

Туhаныллыбыт литература

  1. Алгазина Н.Н. Формирование орфографических навыков: Пособие для учителя.– М.: Просвещение, 1987. – 158с.
  2. Баранов М.Т. Выбор упражнений для формирования умений и навыков //Русский язык в школе. – 1993. — № 3. – с. 43
  3. Богоявленский Д.Н. Психология усвоения орфографии. М.: Просвещение,1966. – 308с.
  4. Борисова Я.Н. Методы и приемы предупреждения орфографических ошибок у учащихся начальных классов. Журнал Бастакы уктэл. №3, 2011.
  5. Дьяченко Г. Методика обучения правописанию. Опыт теоретико-практического руководства к ведению письменных и устных орфографических упражнений по русскому языку. – М.: Наследие бр. Салаевых, 1881. – 216с.
  6. Зубова Л.А. Прием списывания как средство формирования орфографического навыка.
  7. Жедек П.С., Тимченко Л.И. Списывание в обучении правописанию // Начальнаяшкола. – 1989. с. 23 – 28
  8. Кронникова М.Ф. Букубаар. 1 кылааска туттуллар уерэнэр кинигэ. Дь, Айар, 2023. («Саха оскуолата» систиэмэ)
  9. Львов М.Р. Правописание в начальных классах. – М.: Просвещение, 1990. –159с.
  10. Пермякова В.С. Цели и способы организации работы по списыванию в 1-м классе (развивающее обучение по системе Эльконина–Давыдова)
  11. Срагович А.В. Списывание в системе обучения орфографии // Русский язык вшколе. – 1986. — № 4. – с. 32
  12. Тихомиров В.И. Чему и как учить на уроках русского языка в начальнойшколе. Методика. – М.: 1914. – 268с.
  13. Шатова Е.Г. Методика формирования обобщений при обучении орфографии. –М.: Прометей, 1990. – 184с.